Bệnh gan: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và cách phòng ngừa

Bệnh về gan là bệnh gì?

Bệnh gan là những tổn thương xảy ra ở gan do nhiều nguyên nhân khác nhau. Biểu hiện đặc trưng của bệnh gan là sự tổn thương tế bào gan. Theo thời gian, những tổn thương này sẽ dẫn đến hình thành các dải xơ gan (sẹo), gây suy gan và đe dọa tính mạng người bệnh.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, Việt Nam hiện có khoảng 7,8 triệu người mắc viêm gan B mãn tính, hơn 13.000 trường hợp xơ gan mất bù, gần 6.000 người mắc ung thư gan và hơn 6.400 trường hợp tử vong do bệnh gan mỗi năm. Con số này cho thấy mức độ nguy hiểm và ảnh hưởng nghiêm trọng của bệnh gan.

Một số bệnh lý điển hình về gan

Gan, một cơ quan quan trọng trong cơ thể, thực hiện nhiều chức năng như thanh lọc độc tố, sản xuất protein, và dự trữ năng lượng, đồng thời hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, gan dễ bị tổn thương bởi nhiều yếu tố, có thể gây ra các bệnh gan nguy hiểm.

Bệnh gan nhiễm mỡ

Gan nhiễm mỡ là sự tích tụ mỡ trong gan vượt quá 5% trọng lượng gan. Nguyên nhân chủ yếu là do chế độ ăn uống không khoa học, lối sống không lành mạnh, béo phì hoặc căng thẳng kéo dài.

Bệnh gan nhiễm mỡ có những đặc điểm nguy hiểm sau:

• Diễn biến lặng lẽ: Không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu, gây khó khăn trong việc chẩn đoán.
• Hậu quả nghiêm trọng: Nếu không được điều trị kịp thời, có thể gây xơ gan, ung thư gan và thậm chí gây tử vong.

Nguyên nhân chính dẫn đến bệnh gan nhiễm mỡ:

• Chế độ ăn uống: Ăn nhiều thực phẩm giàu chất béo, cholesterol, đường, tinh bột; thiếu rau xanh, trái cây.
• Lối sống: Lười vận động, sử dụng rượu bia, thuốc lá thường xuyên.
• Béo phì: Thừa cân, béo phì là yếu tố nguy cơ cao dẫn đến gan nhiễm mỡ.
• Căng thẳng: Căng thẳng kéo dài ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, dẫn đến tích tụ mỡ trong gan.

Triệu chứng của gan nhiễm mỡ:

• Giai đoạn đầu: Thường không có triệu chứng hoặc chỉ có cảm giác mệt mỏi, chán ăn, đầy bụng, buồn nôn.
• Giai đoạn sau: Xuất hiện các triệu chứng như đau tức hạ sườn phải, vàng da, vàng mắt, gan to,...

Viêm gan

Viêm gan là tình trạng viêm nhiễm xảy ra ở gan, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, bao gồm:

• Nhiễm virus: Virus viêm gan A, B, ... và một số loại ký sinh trùng như Plasmodium falciparum, amip,...
• Tự miễn: Hệ thống miễn dịch tấn công nhầm tế bào gan khỏe mạnh.
• Nhiễm độc: Do sử dụng rượu bia, thuốc quá mức hoặc tiếp xúc với các chất độc hại.

Bệnh viêm gan có thể ảnh hưởng đến mọi đối tượng, từ trẻ em đến người lớn tuổi. Bệnh diễn biến âm thầm, không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Nó khiến cho người bệnh khó phát hiện. Khi bệnh tiến triển nặng, các chức năng gan suy yếu dần. Đồng thời nó cũng dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như:

• Xơ gan: Giai đoạn cuối cùng của hầu hết các bệnh gan, khiến gan xơ cứng và mất chức năng.
• Ung thư gan: Biến chứng nguy hiểm nhất của bệnh gan, có tỷ lệ tử vong cao.
• Suy gan: Khi gan không thể hoạt động hiệu quả, dẫn đến tích tụ độc tố trong máu, rối loạn chức năng não và các cơ quan khác.

Triệu chứng của viêm gan:

• Giai đoạn đầu: Thường không có triệu chứng hoặc chỉ có cảm giác mệt mỏi, chán ăn, buồn nôn, đầy bụng.
• Giai đoạn sau: Xuất hiện các triệu chứng như vàng da, vàng mắt, nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu, đau tức hạ sườn phải, gan to,...

Xơ gan

Xơ gan là một bệnh lý nguy hiểm, tiến triển âm thầm. Bệnh này đặc trưng bởi sự thay thế tế bào gan khỏe mạnh bằng mô xơ và dải sẹo. Quá trình này làm thay đổi cấu trúc gan, khiến gan mất dần chức năng, gây  nhiều biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân chính của xơ gan:

• Lạm dụng rượu bia: Đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến xơ gan.
• Viêm gan virus: Viêm gan B và C mãn tính nếu không được điều trị kịp thời có thể tiến triển thành xơ gan.
• Gan nhiễm mỡ: Nếu không được điều trị, gan nhiễm mỡ có thể dẫn đến xơ gan.
• Bệnh lý đường mật: Một số bệnh lý đường mật như sỏi mật, tắc nghẽn đường mật,... cũng có thể ảnh hưởng đến gan và dẫn đến xơ gan.
• Di truyền: Một số trường hợp xơ gan có thể do di truyền.

Triệu chứng của xơ gan:

• Giai đoạn đầu: Thường không có triệu chứng hoặc chỉ có cảm giác mệt mỏi, chán ăn, đầy bụng, buồn nôn.
• Giai đoạn sau: Xuất hiện các triệu chứng như vàng da, vàng mắt, phù nề, gan to, bầm tím dễ dàng, chảy máu cam, rối loạn ý thức,...

Ung thư gan

Ung thư gan là một bệnh nguy hiểm do sự phát triển không kiểm soát của các tế bào ác tính trong gan. Bệnh thường không có triệu chứng rõ ràng ở giai đoạn đầu. Điều này làm cho việc phát hiện và điều trị bệnh trở nên khó khăn.

Nguyên nhân chính dẫn đến bệnh ung thư gan:

• Nhiễm virus viêm gan B, C: Đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ung thư gan.
• Gan nhiễm mỡ: Nếu không được điều trị, gan nhiễm mỡ có thể tiến triển thành xơ gan và ung thư gan.
• Lạm dụng rượu bia: Rượu bia là yếu tố nguy cơ cao dẫn đến ung thư gan.
• Aflatoxin: Một loại độc tố do nấm mốc sản xuất, thường có trong thực phẩm bị nhiễm nấm.
• Béo phì: Thừa cân, béo phì làm tăng nguy cơ mắc ung thư gan.
• Tiếp xúc với hóa chất độc hại: Một số hóa chất như benzene, vinyl chloride,... có thể gây ung thư gan.

Triệu chứng của ung thư gan:

• Giai đoạn đầu: Thường không có triệu chứng hoặc chỉ có cảm giác mệt mỏi, chán ăn, đầy bụng, buồn nôn.
• Giai đoạn sau: Xuất hiện các triệu chứng như đau tức hạ sườn phải, sụt cân, vàng da, vàng mắt, gan to, bầm tím dễ dàng, chảy máu cam,...

Áp xe gan

Áp xe gan là tình trạng hình thành các ổ mủ trong gan do nhiễm trùng. Nguyên nhân thường do vi khuẩn, nấm hoặc amip gây ra. Áp xe gan có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm. Tỷ lệ tử vong cao nếu như bệnh  không được điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây áp xe gan:

• Nhiễm khuẩn: Vi khuẩn  Staphylococcus aureus, E. coli, Klebsiella pneumoniae,... là những nguyên nhân phổ biến gây áp xe gan do nhiễm khuẩn.
• Nhiễm nấm: Candida albicans là nấm thường gặp nhất gây áp xe gan do nấm.
• Nhiễm amip: Entamoeba histolytica là amip gây ra bệnh áp xe gan do amip.

Yếu tố nguy cơ:

• Bệnh lý đường mật: Sỏi mật, tắc nghẽn đường mật,... tạo điều kiện cho vi khuẩn, nấm, amip xâm nhập vào gan và gây áp xe.
• Viêm gan: Viêm gan do virus, do ký sinh trùng,... có thể dẫn đến áp xe gan.
• Suy giảm miễn dịch: Hệ miễn dịch yếu khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng, bao gồm cả áp xe gan.
• Tiếp xúc với hóa chất độc hại: Một số hóa chất độc hại có thể gây tổn thương gan và tạo điều kiện cho vi khuẩn, nấm, amip phát triển.

Triệu chứng của áp xe gan:

• Sốt cao: Sốt cao liên tục là triệu chứng phổ biến nhất của áp xe gan.
• Đau tức hạ sườn phải: Cơn đau thường dữ dội, âm ỉ và có thể lan ra vai, lưng.
• Buồn nôn, nôn: Do tình trạng nhiễm trùng và kích ứng gan.
• Rối loạn tiêu hóa: Tiêu chảy, đầy hơi, táo bón,...
• Sụt cân: Do chán ăn, hay buồn nôn.
• Vàng da, vàng mắt: Nếu ổ áp xe gan vỡ vào đường mật.
• Rùng mình: Do nhiễm trùng.

Các phương pháp điều trị gan bị tổn thương

Việc điều trị gan bị tổn thương phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nguyên nhân gây bệnh, mức độ tổn thương, và tình trạng sức khỏe tổng thể. Bác sĩ cần thăm khám kỹ lưỡng và dựa trên kết quả xét nghiệm. Sau đó, họ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho từng trường hợp.

Dưới đây là một số phương pháp điều trị gan bị tổn thương phổ biến:

Điều trị nguyên nhân

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong điều trị bệnh gan. Loại bỏ các tác nhân gây hại như rượu, thuốc lá, hóa chất độc hại sẽ ngăn chặn sự tiến triển tổn thương gan và tạo điều kiện cho gan phục hồi.

Điều trị triệu chứng

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc để giảm các triệu chứng bệnh gan như đau hạ sườn phải, buồn nôn, nôn, ngứa da, và mệt mỏi. Việc bổ sung dinh dưỡng đầy đủ, giàu vitamin, khoáng chất, và chất chống oxy hóa cũng rất cần thiết. Điều này giúp phục hồi tế bào gan và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể.

Các biện pháp can thiệp

Bên cạnh sử dụng thuốc và điều trị triệu chứng, người bệnh gan nên:

• Nghỉ ngơi hợp lý để cơ thể có thời gian phục hồi.
• Tập thể dục thường xuyên để tăng đề kháng và lưu thông máu.
• Sử dụng sản phẩm bổ gan từ thảo dược uy tín theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Áp dụng các phương pháp y học cổ truyền như châm cứu, bấm huyệt để giảm đau và tăng cường sức đề kháng.

Liệu pháp thay thế

Bệnh gan giai đoạn cuối là khi gan đã mất hoàn toàn chức năng và đe dọa tính mạng người bệnh. Điều trị gặp nhiều thách thức, nhưng các phương pháp hiện đại đang mang lại hy vọng:

• Ghép gan: Biện pháp cuối cùng, mang lại cơ hội sống sót cao.
• Liệu pháp tế bào gốc: Sử dụng để phục hồi tế bào gan, mặc dù còn mới mẻ và cần thời gian nghiên cứu.

Các liệu pháp thay thế khác như liệu pháp gen, miễn dịch, cấy ghép tế bào gan nhân tạo đều đang được nghiên cứu. Hy vọng chúng sẽ mang lại nhiều lựa chọn điều trị hiệu quả hơn cho bệnh nhân gan giai đoạn cuối trong tương lai.

Cách phòng ngừa bệnh về gan

Gan có vai trò quan trọng trong cơ thể như thanh lọc máu, sản xuất protein và dự trữ năng lượng. Tuy nhiên, gan dễ bị tổn thương bởi nhiều yếu tố. Vì vậy, phòng ngừa bệnh gan là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Dưới đây là những bí quyết giúp bảo vệ gan khỏe mạnh:

• Giữ lối sống lành mạnh: Giảm uống rượu bia, không hút thuốc, tập thể dục thường xuyên, duy trì cân nặng lý tưởng, ngủ đủ giấc và giảm căng thẳng.
• Ăn uống khoa học: Ăn nhiều thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất, chống oxy hóa, hạn chế dầu mỡ, cholesterol và đồ ăn cay, uống đủ nước hàng ngày.
• Tiêm phòng đầy đủ: Tiêm phòng viêm gan A, B để ngăn ngừa bệnh lý gan nguy hiểm.
• Tránh hóa chất độc hại: Sử dụng đồ bảo hộ, rửa tay thường xuyên và vệ sinh môi trường sống.
• Khám sức khỏe định kỳ: Đi khám định kỳ để sớm phát hiện các bệnh lý gan.
• Sử dụng thuốc theo chỉ định: Không tự ý sử dụng thuốc để tránh hại gan.
• Vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên, không dùng chung đồ dùng cá nhân để tránh lây nhiễm bệnh.

Người mắc bệnh gan nên ăn gì?

Chế độ dinh dưỡng rất quan trọng trong điều trị và phục hồi gan. Tuy nhiên, nhu cầu dinh dưỡng ở mỗi giai đoạn bệnh gan có thể khác nhau. Do đó, người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn phù hợp nhất.

Đảm bảo cung cấp đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng thiết yếu cho cơ thể như: chất đạm, chất béo, carbohydrate, vitamin và khoáng chất. Tỷ lệ các nhóm chất dinh dưỡng cần được điều chỉnh theo từng giai đoạn bệnh theo hướng dẫn của bác sĩ.

Nên ăn:

• Thực phẩm giàu đạm: Cá, trứng, sữa, thịt nạc, các loại đậu,...
• Thực phẩm thanh, nhẹ, dễ tiêu hóa: Súp, canh rau, cháo,...
• Rau củ quả: Cà rốt, cà chua, rau xanh đậm, bí đỏ,...
• Dầu thực vật: Dầu đậu nành, dầu mè,...

Hạn chế hoặc kiêng ăn:

• Gia vị: muối, ớt, tiêu,...
• Thực phẩm nhiều muối: thịt lợn xông khói, xúc xích, thực phẩm đóng hộp,...
• Chất lỏng: nước ngọt, súp (nên hạn chế lượng nước nạp vào nếu có phù nề).
• Thức uống chứa cồn: Rượu, bia.
• Thức ăn nhiều dầu mỡ.

Kết luận

Bệnh gan là một căn bệnh nguy hiểm bởi khả năng "lặng thầm" tấn công sức khỏe, khiến người bệnh không nhận ra cho đến khi bệnh đã chuyển sang giai đoạn nặng. Do đó, tầm soát bệnh gan định kỳ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và tiên lượng tốt cho người bệnh.